POESIA ETA PENTSAMENDUA 11. manifestua

   

POESIA ETA IRAULTZA (2017-06-9) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso eta Pello Otxoteko

Iraultza garaiak berritze garai gisa irudikatu zituzten askok. Gizarte osoaren ehundurak zeharkatu behar zituen iraultzak, mezu berri bat zabaldu, errealitatea aldatu, kulturala barne. Arendt-ek, ordea, ohar garrantzitsu bat egin zigun Iraultzari eskainitako bere liburuan. Berdintasun bortxatu bat lortu nahian, askatasunaren “utopistek” nonahi ereiten duten beren asmo argigilea, eta beren ustezko helburu zintzoen aurka daudenak makurrarazten dituzte herriaren behar asegabeen izenean. Arendt-ek, halaber, askatasunaren eta askapenaren artean bereizketa egin zuen. Askatasunak parte-hartze politiko-publiko gune bat babestearekin du lotura, baita norbanakoaren eskubide ezin bortxatuzkoen eremu bat babestearekin ere. Askapenak, aldiz, gizarte arazoarekin, oparotasuna lortzearekin eta zoriontasunarekin du zerikusia.

Errusiar iraultza piztu zenean, Errusian sortzaile talde aparta zegoen arlo guztietan, baita abangoardia mugimendu emankorrak ere. Errealismo sozialistak, ordea, hori dena aldatu eta zapuztu zuen. Hasiera batean, errusiar abangoardiako izen handiak lankidetzan aritu ziren boltxebismoarekin. Pixkana, tranpa moduko batean erori ziren; indarrean zegoen erregimen berriak beste diskurtso bat behar zuen, jendea bereganatzeko beste modu bat, garaipen komunistak islatzeko beste era bat. Hori horrela, barne mailan egiten zein ezein kritika erregimenaren aurkakotzat eta etsaien aldekotzat jotzen zen. Gurekin edo gure aurka. Ez zegoen ñabarduretarako zirrikiturik. Otsoak askatuta, denok dakigu zer gertatu zen ondotik. Nadiezhda Mandelstam, Evgenia Ginzburg, Solzhenitsin edota Shalamov-en lanek xehetasunez islatzen dute zer izan zen Errusia iraultzaile hura biztanle askorentzat. Blok, Esenin, Mandelstam, Tsvietaieva, Ajmatova edo Pasternak-en poemak ere baditugu. Babel-en ipuinak. Bulgakov-en lanak. Miragarriki orain zenbait urte osorik heldu zitzaigun Grossman-en Bizia eta patua. Eta abar luze bat.

1938an Bretonek, Trotskik eta Diego Riverak Arte iraultzaile independente baten aldeko manifestua kaleratu zuten. Hitz gogorrak izan zituzten faxismoaren gehiegikerien aurka, baina baita Stalinismoaren pean artearen alorrean indarrean zegoen zurikeriarentzat ere. Haien ustez, artea ezin da ezeren menpe edo zerbitzura jarri, ez bada sortzailearen askatasunaren menpe. Arteari ezin zaizkio helburu pragmatiko epe laburrekoak ezarri, eta Marx-ekin batera diote idazleak ez dituela bere lanak zerbaiten bitarteko gisa hartzen, bere horretan helburu gisa baizik. Zentzu horretan, Iraultzaren garaian egin zen literaturatik, Nabokov-ek Maiakovski-ren poema sorta bat baino ez du salbatzen. Joseph Brodsky-k, aldiz, dio Mandelstam poeta handia zela iraultza baino lehen. Baita Ajmatova eta Tsvietaieva ere. Eta hala izango zirela Errusian mende hartan gertatu zen guztia gertatu izan ez balitz ere; talentua bazutelako, eta talentuak ez duelako historiarik behar.

 

Neurri handi batean, esan daiteke iraultzak talka egin zuela sormen gaitasunarekin. Mugatu egin zuela, kimatu, baita txikitu ere zenbait kasutan. Sortzaileen berezko esparrua askatasuna da, gauzak sentitu eta pentsatu bezala idatzi ahal izatea. Agintean dagoen alderdi, erregimen edo sistemaren beldur pean egon gabe. Gauza jakina baita beldurraren ondotik axolagabekeria datorrela, eta axolagabekeriarekin konplizitatea. Benetako iraultza bakarra askatasun hori berdintasunarekin uztartzean datza, bi horien arteko orekan. Berdin eta aske garen neurrian gauzatuko da iraultza, baita aberastu ere. Iraultzak ez lituzke buruak eta hegoak moztu behar, eta hala egiten badu, ez da benetako iraultza.

 

Mandelstam-ek zioen poesia klasikoa zela iraultzaren poesia. “Poesia da denbora lurpetik ateratzen duen goldea, haren geruza sakonenak, haren lur beltza, agerian jartzen dituena”. Iraultzailea bada, poesiak ez du politikoa edo ideologikoa izan behar, ez du literaturaz kanpoko helburu bat bilatu behar; gizakia behar du ardatz, bizitza eta heriotza, poza eta mina, askatasuna eta ziega... Hari bat izan behar du, iraganaren, orainaren eta etorkizunaren artean. Ez du kontzeptu edo gauza bat mugatu behar, hartan askatasunez bizi behar da, hitzaren bidez. Poesiak ez ditu gauzak edertzen, apaintzen edo aldatzen esperientzia biziago bat lortzeko; ikuspegi berriak zabaldu eta sortu behar lituzke, beharrezkotzat jotzen ditugun intuizioekin bat datozen egoerak biderkatu. Hortik datorkio indar iraultzailea.

POESÍA Y PENSAMIENTO 11º manifiesto

POESÍA Y REVOLUCIÓN (9-6-2017) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso y Pello Otxoteko

Hubo muchos que imaginaron los tiempos de revolución como tiempos de renovación. La revolución debía atravesar el tejido de toda la sociedad, debía extender un nuevo mensaje, cambiar la realidad, incluida la cultural. Arendt, en cambio, realiza una importante apreciación en su libro dedicado a la Revolución. Al intentar poner fin a las necesidades y construir un mundo de forzada igualdad, los “utopistas” de la liberación siembran por doquier su pretensión iluminada y hacen doblegarse a los que se oponen a sus presuntamente nobles designios en nombre de las necesidades insatisfechas del pueblo. Así mismo, Arendt distingue ente libertad y liberación. La libertad está relacionada con un espacio de participación político-público y con la protección de una esfera inviolable de derechos individuales. La liberación, sin embargo, está vinculada con la cuestión social, el logro de la abundancia y la felicidad.

Cuando estalló la Revolución rusa, en Rusia había un extraordinario grupo de creadores en todas las disciplinas, y también fértiles movimientos de vanguardia. No obstante, el realismo socialista cambió y truncó todo aquello. En un principio, los grandes nombres de las vanguardias colaboraron con el bolchevismo. Poco a poco, cayeron en una especie de trampa; el nuevo régimen que detentaba el poder necesitaba otro discurso, una manera de atraer hacia sí a la gente, otros conductos para reflejar la victoria comunista. En esa situación, cualquier crítica interna se interpretaba enseguida como contraria al régimen y favorable al enemigo. Con nosotros o contra nosotros. No había resquicios para matizaciones. Una vez liberados los lobos, todos sabemos lo que ocurrió después. Las obras de Nadiezhda Mandelstam, Evgenia Ginzburg, Solzhenitsyn o Shalamov reflejan bien lo que fue aquella rusia revolucionaria para muchos de sus habitantes. También contamos con los poemas de Blok, Esenin, Mandelstam, Tsvietaieva, Ajmátova o Pasternak. Los cuentos de Babel. Las obras de Bulgakov. Vida y destino de Grossman, la novela que nos llegó integra milagrosamente hace algunos años. Y un largo etcétera.

 

En 1938 Breton, Trotsky y Diego Rivera publicaron un Manifiesto a favor de un arte revolucionario independiente. En él dedicaban duras palabras a los abusos del fascismo, pero también criticaron con solidez la falsedad que se vivía en el ámbito del arte bajo Stalin. En opinión de éstos, el arte no debe estar bajo ninguna autoridad ni al servicio de nada, a no ser de la libertad del creador. Al arte no se le pueden establecer objetivos prácticos a corto plazo, y junto con Marx, sostienen que el escritor no toma su obra como un instrumento de algo, sino como un fin en sí mismo. En ese sentido, de la literatura que se hizo en la época de la revolución, Nabokov tan sólo salva un puñado de poemas de Mayakovski. Joseph Brodsky, por su parte, afirma que Mandelstam era un gran poeta antes de la Revolución. También lo eran Ajmátova y Tsvietaieva. Y seguirían siéndolo si en en Rusia no hubiera ocurrido todo lo que aconteció en aquel siglo; por que tenían talento, y el talento no necesita de la historia.

En gran medida, se puede decir que la revolución colisionó con la capacidad de creación. La limitó, la taló, y en algunos casos incluso la destrozó. El espacio propio del creador es la libertad, poder sentir y decir las cosas tal como las piensa. Sin tener que estar temeroso del partido, régimen o sistema bajo el que vive. Es de sobra conocido que tras el miedo viene la indiferencia, y tras la indiferencia la complicidad. La única revolución verdadera es amalgamar esa libertad con la igualdad, equilibrando las dos. En la medida en la que seamos libres e iguales se llevará a cabo la revolución, y se potenciará. La revolución no debería cortar cabezas y alas, y si procede de esa manera, no es una revolución de verdad.

Mandelstam decía que la poesía clásica era la poesía de la revolución. “La poesía es el arado que desentierra el tiempo, poniendo al descubierto sus estratos más profundos, su tierra negra”. Si es revolucionaria, la poesía no debe ser política o ideológica, no debe buscar un objetivo externo a la literatura; debe tener como eje el ser humano, la vida y la muerte, la alegría y el dolor, la libertad y la celda… Debe ser un hilo entre el pasado, el presente y el futuro. No debe limitar un concepto o un objeto, debe vivir en aquel en libertad, a través de la palabra. La poesía no embellece, adorna o cambia las cosas para obtener una experiencia más intensa; debería ampliar y crear nuevas perspectivas, multiplicar situaciones que coinciden con intuiciones que nos parecen necesarias. De ahí su fuerza revolucionaria.

 

POESIA ETA PENTSAMENDUA 10. manifestua

GU EZ GAREN BESTEA (2016-06-21) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso eta Pello Otxoteko

      Begi batek beste begia zeharkatzen duenean miraria gertatzen da, alegia literatura; eta poesia, elkarren begiradak elkarri sartzen dizkiogunean, labanak, arrosak edo krabelinak balira bezala. Elkarren arteko hurbiltasuna adierazten du, elkar ezagutzeke; jakinik, ordea, denok (ni, zu eta besteak), gizaki garela. 

     Gogora ditzagun Paul Celanen hitz hauek, “Urruntasunaren laudorioa” izeneko poeman agertzen direnak, Amapola eta memoria liburuan.

         Zure begien iturrian

        Bizi dira Itsaso faltsuko arrantzaleen sareak.

        Zure begien iturrian

       Bete du itsasoak bere promesa.

     Gizatasunak esan nahi du, batez ere, manifestu hau sinatzen dugunontzat, besteekiko kezka, bestelako kontsideraziorik gabe, edo bestelako aurreiritzirik gabe. Steinerek Sorkuntzaren Gramatikan idazten du:

     “Nazien herio-zelaietako hezur eta errautsek, Kanbodiako burezurren piramideak, Bosnia edo Kosovon aurkitutako hilobi ankerrak garaiko historiaren ikur eta ikono dira”.

     Gainera genitzake bestelako ikono asko: norberaren mina eta min horren arrazoia gorabehera. Bada uste duenik hitza oieskeriaren aurka ez dela deus; baina ez da egia. Idaztea begiratzea bezalakoa da; besteengana hurbiltzea esan nahi du. Hitza deus ez da besteengana hurbiltzeko ahalegin ez bada, bestearen alde erantzuterik ez badu: hori baita “erantzukizun” hitzaren adiera. Hitza giza gabea da bestearenganako begiramena eta bestearekiko berdintasuna, goratu beharrean, bestearekiko ezberdintasuna aldarrikatzen duenean. Baina badira oieskeriaren aldeko diren hitzak, bestearen aurpegian giza aurpegia ikusteko gauza ez baitira. Besteak, eta harekin harremanetan jartzeko dugun moduak, ez gaitu hobeak edo gaiztoagoak egiten; gizaki edo bestela munstro egiten gaitu.

     Gerra eta mendekotasuna bermatzen dituen diskurtso politikoak albo batean uzten du diskurtso etikoa, eta bestea apaldu, baztertu, giza gabetu nahi du. Alabaina, hitza elkarrekin eta elkarren artean zabaltzeko sortu zen, besteari gurea ere badena emateko. Inoiz ez da berandu: hitzek ez dute denborarik. Hortxe jotzen du, hain zuzen, etikak bere gailurra. Ez ditu mugatzen ongiaren eta gaizkiaren alorrak, garai honetan, izan ere, eskuarki biak ala biak eskutik baitoaz.

     Etika lehia, gogo, irrika, desira da, horroreak azken hitza ez dezan hartu. Ez gehiago ezta gutxiago ere. Horregatik, desira etikoak aurre egiten dio botereari, jantzita daramatzan arropak direnak direla, eta besteekin harremanak sortzen ditu erantzukizunaren aldetik. Besteen erantzule gara, gu ere besteak baikara. Hori ikasi dugu terrorearen, izuaren, muzinkeriaren, ezberdintasunaren eta, batez ere, gorrotoren aurka borrokatu ondoren. Zeren, bestelakorik esaten bada ere, gorrotoa sortzaile baita, eta poemak, ipuinak, eleberriak eta entseguak idazten ditu. Irits daiteke literatura edo filosofia irakasle ona izatera; maisu handi bihur daiteke, eta argudio sotil eta errazak dituenez, gozarazten ditu nerabeen belarriak, erreferentzia, irakurketa eta poema gabe umezurtz baitira. Kontrajartze eta kritika gabe umezurtz ere badira, gauza guztiak zalantzan jartzeko eta, aldiz, norberaren argi-ilunak eta nia ere eztabaidan ez jartzeko ahalmen ezagatik.

     Ez dugu poesia etikaren argirik gabe ikusten, ezta besteen ahoz, belarriz, eskuz, oinez, bizkarrez, tripez, eta barrukiz ondutako gozagarririk gabe ere. Era berean, ez dugu etika boterearen morrontzan ikusten, etika eta boterea aurkariak baitira. Etika giza borondatearen lorpena dugu. Eta irabazitako etika hori hitzaren eta ekintzaren bidez zabaldu eta lortzen da. Eta oraindik hitza geratzen zaigu.

     Boterea ezartzen denean, esperantza urritzen da, eta badakigu esperantza dela garai zailetako bertutea, dakigun bezala garai guztiak zailak direla. Horregatik, zailtasunean azaltzen da bestearenganako erantzukizuna. Zailtasunean Homerok troiar garaituak kareaz eta errautsez estali ordez, laudatzen ditu eta haien bertuteak kantatu eta goresten ditu. Are gizakiago erakusten dizkigu, eta Akiles eta Priamo mahai berean esertzen ditu elkarren arteko bakea egin dezaten. Minean elkar ulertu eta bat egingo bagenu, bozkarioa egunen batean guregana iritsiko litzateke.

POESÍA Y PENSAMIENTO 10º manifiesto

EL OTRO (2016-06-21) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso y Pello Otxoteko

     La literatura es un cruce de ojos inconsciente, y la poesía un clavarse las miradas, entre seres que, aunque no se conozcan, se sienten cercanos por el hecho de ser lo que son, seres humanos.

Recordemos estos versos de Paul Celan, de su poema “Alabanza de la lejanía”, de Amapola y memoria:

          En la fuente de tus ojos

         viven las redes de los pescadores del falso mar.

         En la fuente de tus ojos

         cumple el mar su promesa.

     Porque humanidad significa sobre todo, para quienes firmamos este manifiesto, la preocupación por los demás, sin demás consideraciones. Escribe Steiner en Gramática de la creación:

“Los huesos y las cenizas de los campos de exterminio nazis, las pirámides de cráneos en Camboya, o las inmundas fosas descubiertas en Bosnia o Kosovo son los auténticos emblemas e iconos de la historia reciente”. 

 

     Podíamos añadir otros muchos iconos, según el dolor y la razón del dolor de cada cual. Hay quien piensa que la palabra es inútil contra la barbarie, pero no es cierto. Escribir es como mirar, significa aproximarse a los demás. La palabra es inútil si es incapaz de dirigirse al otro, si no puede responder por el otro: tal es el significado de la palabra “responsabilidad”. La palabra es inhumana cuando en lugar de resaltar la deferencia, el cuidado del otro, quiere invocar la diferencia. Pero hay palabras que defienden la barbarie, porque son incapaces de ver en el otro el rostro humano. El otro, y la manera con que nos relacionamos con él o ella, no nos hace mejores o peores, sino hace que seamos humanos o simplemente monstruos.

     El discurso político de guerra y dominación deja de lado el discurso ético, y tiende a la exaltación, la descalificación, la deshumanización del otro. Sin embargo, la palabra surgió para comunicarse, para llegar al otro, porque nunca es tarde: las palabras no tienen tiempo. Es ahí donde la ética halla su punto de referencia. No delimita los campos del bien y del mal, porque en esta época van, generalmente, de la mano. La ética es un afán, un anhelo, el deseo de que el horror no tenga la última palabra. Nada más ni nada menos que eso. Por eso, el deseo ético pasa por plantarle cara al poder, se vista con las ropas que quiera, y establecer relaciones con los otros en términos de responsabilidad. Somos responsables de los demás, porque nosotros también somos los demás. Tal es la lección que hemos aprendido tras batallar con el terror, la indiferencia, la desigualdad y, sobre todo, con el odio. Porque, aunque digan lo contrario, el odio es creador y escribe poemas, cuentos, novelas y ensayos. Puede llegar a ser un buen profesor de literatura o de filosofía, un gran maestro que encandila, por la simpleza de sus argumentos, a los adolescentes, huérfanos de referencias, lecturas y poemas. Huérfanos de contrastes y de crítica, de capacidad de cuestionar las cosas, incluso los propios postulados. 

 

     No concebimos la poesía sin su aura ética, sin ese sustrato germinado con bocas, orejas, manos, pies, espaldas, tripas, vísceras de los demás. Pero tampoco la concebimos como sumisión al poder, porque ética y poder son términos antagónicos. La ética es un logro de la voluntad humana. Y esta ética conquistada se transmite y se consigue mediante la acción y la palabra. Y todavía, nos queda la palabra.

     Allá donde el poder se impone merma la esperanza, que es la virtud de los tiempos difíciles, aunque sepamos que todos los tiempos son difíciles. Por ello es en la dificultad donde aflora la responsabilidad hacia el otro. Es en la dificultad donde Homero, en vez de cubrir de cal y ceniza a los troyanos, los ensalza y canta sus virtudes, humaniza a los contrincantes y sienta a Aquiles y a Príamo en la misma estancia para celebrar el principio de la reconciliación. Es el principio de intentar comprenderse en el dolor, para que la alegría sea posible.

POESIA ETA PENTSAMENDUA, 9. manifestua

Imanol Larrinagaren irudia

GREZIARRAK ETA GU (2015-06-14) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso eta Pello Otxoteko.

 

Greziarrengandik dator gustatzen zaigun poesia: Homero, Hesiodo, Safo, Pindaro... Kavafis, Elytis, Seferis, Ritsos... Handik datoz ere gizakiaren jakin-mina argitu duten pentsalariak: Tales, Heraklito, Parmenides, Sokrates, Platon, Aristoteles... Grezia zen erromatarren ispilua; Homerorik gabe nekez idatziko zuen Virgiliok Eneida idatzi zuen bezala. Zizeronek eta Senekak greziar ereduetatik abiatu ziren beren eredu propioak sortzeko. Antzerkia han sortu zen: Eskilo, Sofokles, Euripides... Katulok maisuki bereganatu zituen Aristofanesen lezioak. Errenazimenduak Grezian jarri zuen begirada, Mediterraneo itsasoan. Humanismoaren lehen haziak eskualde hartan loratu ziren, baina Grezia muga geografikoak gainditzen dituen lurralde bat baino askoz gehiago da. Hölderlin greziarra zen. Nietzsche ere greziarra zen. Röckenen jaiotako filosofoak, munduaren ikuskera apoliniarra eta dionisiarra bereizi zituenak, zerbaitegatik esan zuen ia garai eta kultura maila guztiak behin eta berriz saiatu direla greziarrengandik askatzen, aldarte txarrez askatzen saiatu ere; izan ere, greziarren parean, ondorengo kulturek sortutakoak —itxuraz originala eta miresgarria izan arren— kolorea eta indarra galtzen du berehala. Ildo beretik, Artxipelagoa izenburuko poeman, Hölderlinek gogorarazi zigun Atenas hura galdua zela, eta isildua zegoela agorako ahots ekaiztsua: “Norbera bere lanetan hartua, norbere burua bakarrik entzunez tailer iskanbilatsuan, eta basatiak gogor lanean beso ahaltsuz, atsedenik gabe....” 

 

Ogia eta ardoa elegian, berriz, Hölderlinek bidegurutze baten aurrean jarri zituen poetak: zertarako poetak garai larrietan? Beste greziar batek, Heideggerrek hain zuzen ere, saiakera labur bezain argigarri bat eskaini zion bertso horri, eta lotura esanguratsua egin zuen Hölderlinen eta Rilkeren artean. Heidegerren ustez, Hölderlin izan zen garai larrietan bizi ziren poeten aurrekaria. Auschwitz eta poesia lotzen dituen Adornoren esaldi famatua ere Hölderlinen haritik dator. Zertarako poesia? Galderaren zentzua areagotu genezake Camusekin batera: zertarako bizitza? Azken batean, ez dago ziurtasun beterik, eta zalantzaz zalantza gabiltza, erdizka egindako izaki kontraesankor gisa. Zertarako? Ez dago erantzun zehatzik, baina zentzu halako bat bilatzen ahalegintzen gara, harria mendi gailurrera berriro igotzen saiatzen zara. Horretan ari dira gaur egungo greziarrak ere, orduko haien ondorengoak, duintasuna berreskuratu nahian. Argi urdinak ihes egin digu eskuetatik, baina malkoak eta sufrimendua korapilatzeaz nekatuta gaude. Amets egiten duten greziarrak Homero dira, eta zer zen Homero amets egiten zuen greziar bat ez bada? Mundua eraldatzeko ezinbestekoa da amets egitea. 

 

Odiseok bidaia luzea egin zuen sorterrira, sustraietara itzultzeko. Ithakak bidaia eder bat eman zion, eta Ithaka gabe ez zen sekula abiatuko. Beti ari gara itzultzen. Beharbada, garai hobeak izan direla gogoratzen dugulako, argia eskaini diguten garaiak izan badirelako, lurretik altxatu eta ibiltzen segitzeko beharra sentitzen dugulako.

POESÍA Y PENSAMIENTO, 9º manifiesto

Ilustración de Imanol Larrinaga

 LOS GRIEGOS Y NOSOTROS (14-06-2015) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso y Pello Otxoteko.

La poesía que nos gusta proviene de los griegos: Homero, Hesíodo, Safo, Píndaro... Kavafis, Elytis, Seferis, Ritsos... De allí vienen también los pensadores que han iluminado el ansia de saber del ser humano: Tales, Heráclito, Parménides, Sócrates, Platon, Aristóteles... Grecia era el espejo en el que se miraban los romanos; sin Homero difícilmente hubiera escrito Virgilio su Eneida tal como lo hizo. Cicerón y Séneca partieron de los modelos griegos para crear los suyos propios. El teatro surgió en Grecia: Esquilo, Sófocles, Eurípides... Catulo se apropió con maestría de las enseñanzas de Aristófanes. El Renacimiento posó su mirada en Grecia, en el mar Mediterráneo. Las primeras semillas del humanismo brotaron en aquella región, pero Grecia es un territorio que supera los límites geográficos. Hölderlin era griego. Lo mismo cabría decir de Nietzsche. El filósofo nacido en Röcken, que distinguió entre la visión apolínea y dionisíaca del mundo, por algo dijo que casi cada tiempo y cada grado de cultura han intentado alguna vez, con profundo malhumor, liberarse de los griegos, porque en presencia de éstos, todo lo realizado por ellos, en apariencia completamente original y sinceramente admirado, parecía perder de súbito color y vida. En ese mismo sentido, Hölderlin nos hizo recordar a través del poema El Archipiélago que aquella Atenas estaba perdida, y que la tormentosa voz del ágora estaba ya en silencio: “ocupados tan sólo en sus propios afanes, cada cual sólo oye se oye a sí mismo en el agitado taller, mucho los bárbaros trabajan con poderoso brazo, sin descanso...”. 

 

En la elegía Pan y vino, Hölderlin situó de nuevo a los poetas en una encrucijada: ¿para qué poetas en tiempos de penuria?. Otro griego llamado Heidegger dedicó un breve y esclarecedor ensayo a este verso, y estableció un vínculo significativo entre Hölderlin y Rilke. En opinión de Heidegger, Hölderlin fue el antecedente de los poetas que vivían en tiempos de penuria. La conocida frase de Adorno que vincula Auschwitz con la poesía procede del verso de Hölderlin. ¿Para qué la poesía? Podríamos acentuar el sentido de la pregunta de la mano de Camus: ¿Para qué la vida? Al fin y al cabo, no hay certeza plena, y deambulamos de incertidumbre en incertidumbre a modo de seres contradictorios e incompletos. ¿Para qué? No hay una respuesta exacta, pero tratamos de hallar una especie de sentido, tratamos de arrastrar de nuevo la piedra a la cima de la montaña. También se afanan en ellos los griegos de hoy en día, los sucesores de los de aquel tiempo, tratando de recobrar la dignidad. La luz azul se ha escurrido entre las manos, pero estamos cansados de anudar las lágrimas y el sufrimiento. Los griegos que sueñan se convierten en Homero, y ¿qué era Homero sino un griego que soñaba? Para transformar el mundo es necesario soñar. 

 

Odiseo recorrió un largo camino hasta su isla natal para regresar a los orígenes. Ithaca le ofreció un maravilloso viaje, y sin Ithaca jamás hubiese partido. Siempre estamos retornando. Quizás, porque recordamos que ha habido tiempos mejores, tiempos que nos han ofrecido luz, porque sentimos la necesidad de levantarnos del suelo y seguir caminando.

 

POESIA ETA PENTSAMENDUA, 8. manifestua

PENTSAMENDUA ETA POESIA, 8. MANIFESTUA 

Imanol Larrinagaren irudia

POESIAK AHAL DU (2014-06-16) Aritz Gorrotxategi, Felipe Juaristi, Juan Ramón Makuso eta Pello Otxoteko.

     Poesiak gizakia ahal du. Ahal du gizakiaren mugez galdetu, ahal du mundua izan eta munduratu. Poesiaren bidez galdetzen du poetak, ez, ordea, ziurtasunaren egarri delako, galderaren bidez gorpuzten delako baizik, zalantzaren bidez, kontraesanaren bidez... Tresna horien bidez egiten du munduaren irudia, hitzen bidez arakatzen du eta eraikitzen, hizkuntzaren bidez ahal dezake errealitatea birsortu eta azaletik atera. Galdetzea azalean ez geratzea baita, azalekoan ainguratuta ez geratzea, autoatsegintasunaren gerizan. Galdetzea, ordea, ez da beti erantzunak topatzea. Galdera norabaitera iristeko bidea da, nora ez dakigun arren. Galdera argia eta heldulekua da. Poeta galderan gauzatzen da, hartan da biluzten. Poeta zalantza da, baina egiarekin egiten du amets, jakin badakien arren egia kontzeptu bat besterik ez dela. Horra poetaren kontraesan handienetakoa: mundua azaltzeko asmatu dugu hitza, baina hitzak berez du mugatzen mundua, sailkatzen du eta ordenatzen. Etiketatzen. Poetak, hitzak bezalaxe, bere mugak ditu, baina muga horiek gainditzea du helburu, hitzak harago eramatea edo sakonetik ur azalera ekartzea. Agian, ezingo ditu berezko mugak gainditu, baina saiatzea da haren lanbide kartsua, Gelmanen hitzekin esateko, mundua hitzaren bidez birsortu ahal duela sinistea.

   Yves Bonnefoyren esanetan, “ni poetikoak munduaren sakontasunera garamatza, ez du gure hilkortasuna ahazten, ez eta denboraren baitan bizi garenik ere. Esperientzia poetikoak norbanakoarena behar du izan, eta gizabanakoan berriro sor daiteke. Gizabanako horiek lagun diezaiokete gizarteari berritzen”. Egunerokotasunean sentimenduen bidez bizi dugu esperientzia poetikoa, sentimenduen bidez eta ez sentsazioen bidez. Poesiak gure sentitzeko gaitasunaren epidermisa, dermisa eta hipodermisa ukitu beharko lituzke. Sentimenduaren gunerik sakonenera heldu beharko litzateke, mina ere badagoen gunera. Sentsazioa, berriz, epidermisean geratzen da, azalean. Ez du zauririk uzten, ez galderarik eragiten, eta hark utzitako poza azkar lurruntzen da.

        “Nekatuta hitzekin datozen horiekin,/ hitzekin baina ez hizkuntzarekin, / abiatu naiz elurrez estalitako uhartera”, dio Tranströmerren 79ko martxoan poemak. Eta amaieran, berriz: “Basahuntzaren oinatzekin egin dut topo elurretan. / Hitzik ez, baina bai hizkuntza”. Izan ere, hitzari hizkuntzatik datorkio hunkitzeko indarra, ez diskurtsotik. Poetaren galderak ez du beste ezer ez beste inor zerbitzatzen. Poesia diskurtso politikoarekiko ezaxola bizi da, poesia ideologiarekiko borroka baita. Diskurtso politikoak sinplifikatu egiten du, gurekiko ezberdinak diren horiek ez ulertzeko erabakia dauka atzetik, norberaren tesiak indartzekoa, norbera gotortzekoa. Poesia, ordea, besteak ulertzeko bokaziotik sortzen da, galderak egiteko bokaziotik, ez erantzun behin-betikoak emateko bokaziotik. Horregatik da askatasunaren eremu, eta horregatik ahal du poesiak.